เสฏฐวุฒิ อุดาการ
ตั้งแต่ลืมตาเกิดขึ้นมาก็พบตนเองอยู่ในระเบียบโลกเสรีนิยมที่มีสหรัฐฯ เป็นผู้พิทักษ์
ระเบียบโลกเสรีนิยม คืออะไร กล่าวแบบขวานผ่าซาก ก็คือระเบียบระหว่างประเทศที่ยึดหลักกฎกติกาสากล (rules-based order) ผ่านองค์การสหประชาชาติ โดยเชื่อว่าการส่งเสริมประชาธิปไตย สิทธิมนุษยชน และกฎหมายระหว่างประเทศจะนำไปสู่สันติภาพถาวร (Perpetual Peace)
นี่คือรากเหง้าความใฝ่ฝันของ Woodrow Wilson
แนวคิดนี้จึงเรียกตามชื่ออดีต ปธน.สหรัฐฯ ผู้นี้ว่า “Wilsonianism”
ความฝันของ Wilson เป็นจริงบางส่วนหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 โดยสหรัฐฯ สร้างกลไกต่าง ๆ ทั้ง WTO, IMF และ NATO ขึ้นมาเพื่อปกป้องและค้ำจุนระเบียบโลกเสรีนิยมเพื่อป้องกันการเกิดสงครามใหญ่ระดับโลกขึ้นมาอีก
อย่างไรก็ตาม ในช่วงไม่กี่ปีมานี้ Wilsonianism และระเบียบโลกเสรีนิยมเข้าสู่ภาวะเสื่อมถอยลงอย่างหนัก
ประเทศอย่างจีน รัสเซีย อินเดีย และตุรกี พัฒนาเศรษฐกิจและเทคโนโลยีเพื่อสร้างอำนาจอิสระและค่านิยมของตนเอง ขณะที่ประเทศโลกกำลังพัฒนาหลายแห่งมองสถาบันระหว่างประเทศเป็นเพียงเครื่องมือในการปกป้องอธิปไตย ไม่ใช่การสละอำนาจเพื่อสร้างระเบียบโลกแบบยุโรป
ความแตกต่างทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมจึงทำให้ Wilsonian order ไม่สามารถขยายตัวได้ทั่วโลก
เมื่อ Wilsonianism ถอยหลัง แนวคิดทางเลือกจึงกลับมาโดดเด่น โดยเฉพาะ Hamilton Statecraft
แนวคิดนี้มีรากฐานจาก Alexander Hamilton หนึ่งในบิดาผู้ก่อตั้งสหรัฐฯ
Hamiltonianism เน้นการสร้างรัฐที่เข้มแข็ง มีเศรษฐกิจภายในที่มั่นคง เชื่อมโยงกับโลกการค้าและเทคโนโลยี และใช้ความรักชาติเป็นพลังทางการเมือง
จุดเด่นของแนวคิดนี้คือ ความเป็นจริงเชิงยุทธศาสตร์ (pragmatism) ที่ผสมผสานผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจ ความมั่นคง และอำนาจรัฐ
Hamiltonians มองว่าเศรษฐกิจและเทคโนโลยีไม่ใช่เพียงผลลัพธ์ของตลาด แต่เป็นเครื่องมือของความมั่นคงแห่งชาติ รัฐจึงต้องสนับสนุนและปกป้องบริษัทเทคโนโลยีเชิงกลยุทธ์ เช่น Apple, Alphabet และผู้ผลิตเซมิคอนดักเตอร์ เพื่อแข่งขันกับจีนและประเทศคู่แข่ง
โลกในศตวรรษที่ 21 กำลังเคลื่อนจากระเบียบเสรีนิยมแบบ Wilsonian ไปสู่ การแข่งขันเชิงมหาอำนาจ (great power competition) โดยมีเศรษฐกิจ เทคโนโลยี และข่าวกรองเป็นสนามรบหลัก
ในบริบทใหม่นี้ Wilsonianism ที่ยึดอุดมคติเรื่องสิทธิมนุษยชนและกฎหมายสากลเพียงอย่างเดียวไม่เพียงพออีกต่อไป ขณะที่ Hamilton Statecraft เสนอแนวทางที่สมจริงกว่า คือการสร้างรัฐที่เข้มแข็ง จัดระเบียบเศรษฐกิจภายใน เชื่อมโยงกับพันธมิตรเชิงยุทธศาสตร์ และปกป้องผลประโยชน์ชาติ
ตัวอย่างของการใช้ Hamilton Statecraft กำลังเริ่มปรากฏชัดขึ้นในหลายประเทศทั่วโลก โดยเฉพาะสหรัฐฯ
คำถามคือไทยจะวางจุดยืนอย่างไรในโลกที่กำลังเข้าสู่การแข่งขันกันอย่างเต็มรูปแบบ
อำนาจต่อรองและพลังอำนาจแห่งชาติของไทยคืออะไร คือสิ่งที่ผู้กำหนดนโยบายต้องตอบให้ชัด
ถึงเวลาที่ไทยต้องกลับมาใช้ Force and Statecraft ในการดำเนินนโยบายต่างประเทศอย่างจริงจัง
อำนาจ Soft Power ดูเหมือนจะเป็นเรื่องตกรุ่นและล้าหลังไปเสียแล้ว
